„Pjesme, zagonetke i pripovijesti, to je gotova
narodna književnost, kojoj više ništa ne treba nego je vjerno, čisto i
nepokvareno skupiti, ali u pisanju pripovjedaka već treba misliti i riječi
namještati (ali opet ne po svome ukusu, nego po svojstvu srpskoga jezika), da
ne bi ni s jedne strane bilo pretjerano, nego da bi mogao i učen čitati i prost
slušati; a ja sam kazao u predgovoru k Srpkom
rječniku kako je to za mene teško.“ - Vuk Stefanović Karadžić
Vuk Karadžić je radio istovremeno na dva polja:
sakupljao, dorađivao pripovetke iz usmene tradicije i prevodio ih ili davao da
se prevode na nemački, sa ciljem da one budu prenete dalje u Evropu.
Za razliku od poezije, koju mu je govorio narod
sa sela, priče su mu pričali mahom ljudi iz grada. Jedna od osobenosti Vukovog
stila jeste isključivanje zavisnih rečenica i njihovo zamenjivanje prostim. Ponekad
je menjao raspored delova priče, nekad uključivao nove detalje ili proširivao
priču da bi postigao psihološko nijansiranje likova.
Početak tridesetih godina prošlog veka, bilo je
vreme pogodno za prihvatanje novih stavova i postupaka, vreme kada su se rađale
nove ideje. Kao odjek tog vremena, nastao je tekst Ortege i Gaseta*, Beda i sjaj prevođenja (1939).
Ortegine ideje o jeziku, upućuju nas na to kako
da tumačimo njegove ideje o prevođenju. Ovaj
ogled često je predmet razmišljanja i zavređuje ocene koje idu od krajnje
negativnih, da je to „jedan od tekstova koji su naneli najviše štete teoriji
prevođenja“, pa sve do mišljenja u kojima ga nazivaju „najprivlačnijim razmišljanjima
o prevođenju u moderno vreme“.
Njegove najznačajnije tačke:
1. Nemoguće je u potpunosti
preneti tekst u drugi jezik.
2. Nema recepta koji može
poslužiti za svaki prevod, presudna je prevodilačka odluka.
3. Prevođenje doprinosi smanjenju
napetosti između jezičkih sistema i zbližavanju među jezicima.
Pored Ortege i Gaseta, imamo Benjamina Valtera**
i Zadatak prevodioca. To je predgovor
koji je Benjamin napisao uz svoj prevod Bodlera. Tačnije, reč je o ponovnom
prevodu „Cveća zla“.
Ovaj predgovor uneo je potrese u misao o
prevođenju, o jeziku i književnosti. Ovaj predgovor, kada se pažljivije
pročita, uopšte ne govori o prevodiocu, već o prevođenju.
U utemeljivanju traduktologije (nauka o prevođenju),
značajnu ulogu imao je Antoan Berman***, Prevođenje
i slovo ili konačište za dalekog. I to ne samo u francuskom jezičkom
području.
Bermanovo delo Kušanje stranca posvećeno
je nemačkim romantičarskim teorijama prevođenja.
„Suština prevođenja je u tome da bude
otvaranje, dijalog, mešanje, decentriranje. Ono ili predstavlja uspostavljanje
odnosa ili nije ništa.“
Delo Bermana podrazumeva uvođenje iskustva u
teoriju, i, s druge strane, teorije u iskustvo.
* Hose Ortega i Gaset (José Ortega y Gasset, 1883-1955); španski filozof i esejista.
** Benjamin Valter (Benjamin Walter, 1892-1940); nemački filozof, književnik i prevodilac.
*** Antoan Berman (Antoine Berman, 1942-1991);
francuski filozof, prevodilac, istoričar i teoretičar prevođenja.
Korisna literatura:
Aleksandra Mančić, Prevod i kritika, Institut za književnost i umetnost, 2010.
Benjamin Valter, Prevodiočev zadatak, Reč br. 47/48, jul-avgust 1998.
Berman, Antoan, Prevođenje i slovo ili Konačište za dalekog. Rad / AAOM, Beograd, 2004.
Ortega i Gaset, Hose, Beda i sjaj prevođenja, Rad / AAOM, Beograd, 2004,
Popović, Miodrag, Vuk Stef. Karadžić, 1787-1864. Nolit, Beograd, 1987.
#Prevod #Pravopis #Lektura
