„Beda i sjaj prevođenja“

„Pjesme, zagonetke i pripovijesti, to je gotova narodna književnost, kojoj više ništa ne treba nego je vjerno, čisto i nepokvareno skupiti, ali u pisanju pripovjedaka već treba misliti i riječi namještati (ali opet ne po svome ukusu, nego po svojstvu srpskoga jezika), da ne bi ni s jedne strane bilo pretjerano, nego da bi mogao i učen čitati i prost slušati; a ja sam kazao u predgovoru k Srpkom rječniku kako je to za mene teško.“ - Vuk Stefanović Karadžić

Vuk Karadžić je radio istovremeno na dva polja: sakupljao, dorađivao pripovetke iz usmene tradicije i prevodio ih ili davao da se prevode na nemački, sa ciljem da one budu prenete dalje u Evropu.

Za razliku od poezije, koju mu je govorio narod sa sela, priče su mu pričali mahom ljudi iz grada. Jedna od osobenosti Vukovog stila jeste isključivanje zavisnih rečenica i njihovo zamenjivanje prostim. Ponekad je menjao raspored delova priče, nekad uključivao nove detalje ili proširivao priču da bi postigao psihološko nijansiranje likova.  

Početak tridesetih godina prošlog veka, bilo je vreme pogodno za prihvatanje novih stavova i postupaka, vreme kada su se rađale nove ideje. Kao odjek tog vremena, nastao je tekst Ortege i Gaseta*, Beda i sjaj prevođenja (1939).

Ortegine ideje o jeziku, upućuju nas na to kako da tumačimo njegove ideje o prevođenju.  Ovaj ogled često je predmet razmišljanja i zavređuje ocene koje idu od krajnje negativnih, da je to „jedan od tekstova koji su naneli najviše štete teoriji prevođenja“, pa sve do mišljenja u kojima ga nazivaju „najprivlačnijim razmišljanjima o prevođenju u moderno vreme“.

 Njegove najznačajnije tačke:

1.       Nemoguće je u potpunosti preneti tekst u drugi jezik.

2.       Nema recepta koji može poslužiti za svaki prevod, presudna je prevodilačka odluka.

3.       Prevođenje doprinosi smanjenju napetosti između jezičkih sistema i zbližavanju među jezicima.

Pored Ortege i Gaseta, imamo Benjamina Valtera** i Zadatak prevodioca. To je predgovor koji je Benjamin napisao uz svoj prevod Bodlera. Tačnije, reč je o ponovnom prevodu „Cveća zla“.

Ovaj predgovor uneo je potrese u misao o prevođenju, o jeziku i književnosti. Ovaj predgovor, kada se pažljivije pročita, uopšte ne govori o prevodiocu, već o prevođenju.

U utemeljivanju traduktologije (nauka o prevođenju), značajnu ulogu imao je Antoan Berman***, Prevođenje i slovo ili konačište za dalekog. I to ne samo u francuskom jezičkom području. 

Bermanovo delo Kušanje stranca posvećeno je nemačkim romantičarskim teorijama prevođenja.

„Suština prevođenja je u tome da bude otvaranje, dijalog, mešanje, decentriranje. Ono ili predstavlja uspostavljanje odnosa ili nije ništa.“

Delo Bermana podrazumeva uvođenje iskustva u teoriju, i, s druge strane, teorije u iskustvo.

* Hose Ortega i Gaset (José Ortega y Gasset, 1883-1955); španski filozof i esejista.

** Benjamin Valter (Benjamin Walter, 1892-1940); nemački filozof, književnik i prevodilac.

*** Antoan Berman (Antoine Berman, 1942-1991); francuski filozof, prevodilac, istoričar i teoretičar prevođenja.

Korisna literatura:

Aleksandra Mančić, Prevod i kritika, Institut za književnost i umetnost, 2010.

Benjamin Valter, Prevodiočev zadatak, Reč br. 47/48, jul-avgust 1998.

Berman, Antoan, Prevođenje i slovo ili Konačište za dalekog. Rad / AAOM, Beograd, 2004.

Ortega i Gaset, Hose, Beda i sjaj prevođenja, Rad / AAOM, Beograd, 2004,

Popović, Miodrag, Vuk Stef. Karadžić, 1787-1864. Nolit, Beograd, 1987.

#Prevod #Pravopis #Lektura